“Kim Milyoner Olmak İster?” adlı yarışmada ““Ahmet Hamdi Tanpınar’ın toplam beş bölümden oluşan Beş Şehir adlı eserinde adlarının geçtiği bölümlerin altında anlatılan kaç şehir vardır?” sorusu soruldu. Şıklar ise şu şekilde;
Şıklar:
- A: 1
- B: 3
- C: 5
- D: 81
Eserin İçeriği ve Anlamı
Beş Şehir, Tanpınar’ın hayatının önemli durakları olan Ankara, Erzurum, Konya, Bursa ve İstanbul şehirlerini konu alır. Bu şehirlerin her biri, Tanpınar’ın hem kişisel yaşamında hem de eserlerinde derin izler bırakmıştır. Eserde şehirler; tarihî, kültürel ve estetik açılardan birer sanat nesnesi gibi ele alınmıştır.
Kitap, klasik bir seyahatname ya da rehberden farklı bir yaklaşımla yazılmıştır. Şehirler, sadece fiziksel birer mekan olarak değil; hislerin, düşüncelerin ve sanatın içinde yoğrulduğu birer kültürel varlık olarak anlatılmıştır.
Beş Şehir’in Bölümleri
- Ankara: Cumhuriyet’in başkenti olarak geçmiş ve geleceği temsil eder.
- Erzurum: Tanpınar’ın çocukluk yıllarına tanıklık etmiş bir şehir olarak eserinde nostaljik bir yere sahiptir.
- Konya: Tasavvuf ve Anadolu’nun tarihî birikimini simgeler.
- Bursa: Osmanlı’nın ilk başkenti olarak geçmişin ihtişamını yansıtır.
- İstanbul: Kitabın en uzun bölümü olup, Tanpınar’ın kültürel ve estetik anlamda en güçlü bağlar kurduğu şehir olarak dikkat çeker.
Ahmet Hamdi Tanpınar için şehir, bir medeniyetin somutlaşmış hâlidir. Medeniyetin izleri, mekânlarda vücut bulur ve tarih, bu mekânlarda katmanlar hâlinde bir kronoloji olarak saklanır. Şehir, kökleri geçmişte olan ve geleceğe uzanan bir yapıdadır. Tanpınar’a göre tarihi eserler, sadece geçmişin izleri değil, aynı zamanda yaşayan birer varlıktır ve Beş Şehir’de bu canlı tarih, hayatın akışını şekillendirir.
Eski ve Yeni Medeniyetin Şehirleri
Tanpınar, İstanbul, Bursa, Konya ve Erzurum’u eski medeniyetin sembol şehirleri olarak görürken; Ankara’yı, yeni bir medeniyet arayışının başlangıç noktası olarak işaret eder. Ankara’nın, tasarlanan ve yaşanan hâliyle Türkiye Cumhuriyeti’nin diğer şehirleri için bir örnek teşkil edeceğini belirtir.
Mekân ve Medeniyet
Her mimari eser, kullanılan malzemesinden işlevine kadar bir medeniyetin temsilcisidir. Tanpınar, mekân tasarımında millet ve medeniyet ilişkisini arar. Mekân, toplumsal bir varlıktır ve bir milleti şekillendirir. İstanbul ve Bursa’da şehir, insan ve mekânın uyum içinde bir ahenk yarattığı görülürken, Ankara ve Erzurum’un bölümlerinde savaşlar ve doğal afetlerin tahribatına dikkat çekilir. Konya ise Tanpınar için ruh ve maneviyatın köklerinin Moğol istilası gibi büyük felaketlere karşı bile direnebildiği bir şehirdir.
Merkez ve Taşra Şehirler
Türkiye’yi merkez ve taşra şehirleri olarak değerlendiren Tanpınar, İstanbul’u eski medeniyet tasavvurumuzun merkezi olarak görür. Bursa, Konya ve Erzurum ise bu merkezin çevresinde gelişen taşra şehirlerdir. Yeni medeniyetin merkezi Ankara, taşrası ise bütün bir Türkiye’dir.
Mekân ve İnsan İlişkisi
Tanpınar’a göre insan ve mekân, birbirini inşa eden iki varlıktır. Mekân, insanın izlerini taşır; insan da mekânların içinde kendisini bulur. Eski mekânlar, geçmişin zihniyetini temsil ederken, yeni mekânlar gelecek bir zihniyetin habercisidir. Bu nedenle yeni mekânların inşası, bir toplumun kimliğini ve temsilini belirlemesi açısından büyük bir öneme sahiptir.
Şehirlerin anıtsal eserleri, bireyler için farklı anlamlar taşısa da bu eserlerin yok edilmesi, insanın yalnızlaşmasına neden olur. Tarihi eserlerin azlığı, modern şehirlerde bireyin yabancılaşmasının temel nedenlerinden biridir.
Beş Şehir’in Anlamı
Beş Şehir’in edebî değeri, Tanpınar’ın tarihî kişi ve mekânları nostaljik bir anlatımla ele almasında yatar. Erzurum, Konya, Bursa ve İstanbul, geçmişin hüznünü taşıyan şehirlerdir. Buna karşılık, Ankara, yeniden görülebilecek bir rüyanın tedirgin başlangıcını temsil eder.
Tanpınar’ın gözünde mekân, sadece fiziksel bir alan değil, bir toplumun ruhunu ve kimliğini şekillendiren bir unsurdur. İnsan ve mekânın birbirine bağlı bu dönüşüm hikâyesi, Beş Şehir eserinin en önemli temasını oluşturur.
Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Beş Şehir eserinde, toplam beş şehir anlatılmaktadır.
